Z Hólaru do Wrocławia. Biblia islandzka w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej

Banknot o nominale 50 koron islandzkich z 1981 roku przedstawia popiersie dostojnego mężczyzny w szatach duchownego, pochylonego nad rękopiśmienną księgą. Na odwrocie banknotu umieszczono scenę, ukazującą drukarzy przy pracy w XVI-wiecznym warsztacie typograficznym. Wizerunki umieszczone na środku płatniczym Islandii nie są przypadkowe i nawiązują do wydarzenia, które odegrało doniosłą rolę w rozwoju kultury i piśmiennictwa tego kraju.

Mężczyzna uhonorowany podobizną na banknocie to Gudbrandur Thorláksson (1541-1627), matematyk i kartograf, od roku 1570 przez kolejne 56 lat piastujący stanowisko biskupa luterańskiego w miejscowości Hólar. Starał się rozpropagować i umocnić w swoim kraju naukę Lutra poprzez szeroką edukację i wydawanie publikacji religijnych (sam był autorem ponad 80 prac). W historii Islandii zapisał się przede wszystkim jako wydawca pierwszej Biblii w języku narodowym. Ukazała się ona w 1584 roku, w nakładzie 500 egzemplarzy, stanowiąc efekt dwóch lat pracy siedmiu drukarzy. Thorlaksson był nie tylko inicjatorem edycji i wydawcą, ale także tłumaczem tekstu Starego Testamentu na język islandzki. Jego autorstwa są również wykorzystane w druku ozdobne drzeworytowe inicjały oraz inne drobne ornamenty, pojawiające się na kartach. Od imienia biskupa Thorlakssona biblia nazywana jest „Biblią Gudbrandura”. Każdy kościół zobowiązany był do nabycia egzemplarza. Biblia odegrała bardzo ważną rolę nie tylko w rozwoju luteranizmu, ale miała istotny wpływ na kształtowanie się i utrwalenie ciągłości języka islandzkiego.

Jeden z 500 egzemplarzy tej rzadkiej edycji przechowywany jest w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (sygn.556538). Trudno dzisiaj stwierdzić, w jaki sposób trafił z dalekiego Hólaru do miasta nad Odrą. Dawne katalogi potwierdzają obecność tego druku już w połowie XVII w. w zbiorach biblioteki przy kościele św. Bernardyna. Zapewne pozyskanie egzemplarza było efektem szerokich kontaktów śląskich pastorów protestanckich. Zachowany we Wrocławiu egzemplarz posiada wartość szczególną – na stronie tytułowej widnieje rękopiśmienna dedykacja dla pierwszego właściciela, podpisana przez samego Gudbrandura Thorlakssona. Ponadto na wielu kartach w islandzkim tekście widnieją naniesione jego ręką poprawki korektorskie.

Egzemplarz z Biblioteki Uniwersyteckiej posiada piękną i w wyjątkowo dobrym stanie zachowaną oprawę. Stała się ona podstawą skrupulatnych badań (żmudne porównywanie każdego elementu stempli, plakiet, itp), które pozwoliły zidentyfikować introligatora. Wiele lat poświęcił temu zagadnieniu mieszkający w Paryżu Sveinbjörn Blöndal, a efekty badań zaprezentował w swojej pracy Jurin bókbindari og band hans á Guđbrandsbibíunni, (Reykjavík, 2023). Publikacja wydana została przez autora własnym kosztem w nakładzie 30 numerowanych egzemplarzy, a zamysłem było przekazanie druku islandzkim instytucjom kultury. Biblioteka Uniwersytecka otrzymała w darze egzemplarz publikacji oznaczony numerem 28.

Dzięki pracy Sveinbjörna Blöndala wiemy, że biskup Thorlaksson, wydawca pierwszej islandzkiej Biblii wydrukowanej w Hólarze w 1584 r., sprowadził introligatora o nazwisku Jurin ze znanego warsztatu Zachariasa van Collena w Hamburgu. To właśnie Jurin oprawił pewną część nakładu Biblii Gudbrandura w charakterystycznym wówczas stylu niemieckim. Jego prace cechuje bogata ornamentyka i precyzja wykonania. Ten ceniony rzemieślnik odegrał kluczową rolę w rozwoju islandzkiego introligatorstwa. Kiedy opuścił Islandię w 1586 r., biskup Gudbrandur odkupił zapewne niektóre z jego narzędzi dla miejscowej introligatorni. Dowodzą tego odbicia stempli, widniejące na oprawach książek wydrukowanych na początku lat dziewięćdziesiątych XVI wieku i oprawionych w Hólar. Można je nawet znaleźć na oprawach książek wydrukowanych ponad sto lat po opuszczeniu Islandii przez Jurina.

Oprac. Weronika Karlak, Oddział Starych Druków, Biblioteka Uniwersytecka